Ajo që duket si një luftë lokale për një rajon shkëmbor me peshë mjaft të vogël strategjike, mund të marrë një rëndësi krejt tjetër duke vendosur në kurs përplasjeje Moskën me Ankaranë.
Rusia ka një marrëveshje të ndërsjellë mbrojtjeje me Armeninë që mund të hyjë në fuqi nëse luftimet përhapen në këtë vend, ndërsa Turqia, anëtare e NATO-s, është aleate me Azerbajxhanin.
Të hënën, një këshilltar i sigurisë kombëtare i presidentit Rexhep Tajip Erdogan i Turqisë lëshoi një deklaratë duke dënuar Armeninë.
“Ne besojmë se ky konflikt mund të zgjidhet përmes negociatave paqësore, por pala armene nuk ka treguar asnjë interes deri më tani,” thuhej në deklaratë.
Rusia dhe Turqia tashmë po mbështesin palë te kundërta në luftërat civile në Libi dhe Siri. Në të njëjtën kohë, dy vendet i kanë vazhduar marrëdhëniet tregtare mes tyre e Turqia përpara disa kohësh bleu nga rusët sisteme anti-ajrore, duke zemëruar SHBA-në.
Megjithatë, një agjenci turke e lajmeve njoftoi se gjatë luftimeve të fundit, dronë të prodhimit turk godisnin shënjestra në Nagorni-Karabak, duke ngritur perspektivën e një beteje me palë të treta në këtë enklavë.
“Shkelja e armatosur e një ish-territori sovjektik nuk është diçka të cilën Rusia do ta shohë me sy të mirë”, thotë Dmitry Trenin, drejtori i Qendrës Carnegie në Moskë. “Kjo mund të kalojë një vijë të kuqe” që nuk është shkelur më parë”, shprehet ai.
Pse Turqia mbështet Azerbajxhanin në konfliktin me Armeninë?
“Një komb në dy shtete”, është kredoja turke këto orë të konfliktit të rishpërthyer azero-armen, me të gjithë përbërësit e saj partiakë, intelektualë dhe popullorë, për të shprehur lidhjen e fortë që e bashkon atë me shtetin e Azerbajxhanit.
Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan ka kritikuar anën armene, duke thënë se Armenia është kërcënimi më i madh për paqen dhe stabilitetin në rajon.
Në të njëjtin kontekst, ministri turk i Mbrojtjes Hulusi Akar tha se pozicioni “agresiv” i Armenisë është pengesa më e madhe për paqen dhe stabilitetin në rajonin e Kaukazit dhe se ajo duhet të heqë dorë nga ky agresion menjëherë. Ai shtoi se Turqia dënon sulmin armen dhe do të qëndrojë pranë vëllezërve turq në Azerbajxhan në mbrojtje të integritetit territorial.
Hashtag #Azerbaycan kryesoi listën e temave me më shumë komente në Twitter të dielën në Turqi, pasi qindra mijëra turq shprehën mbështetje për Azerbajxhanin në mediat sociale.
Nafta dhe gazi azerbajxhanas për Turqinë
Më parë, katër blloqe kryesore parlamentare në parlamentin turk, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), Partia Republikane e Popullit (CHP), Partia e Lëvizjes Kombëtare (MHP) dhe Partia e Mirë (Iyi Parti) lëshuan një deklaratë të përbashkët duke dënuar “vazhdimin e agresioni i Armenisë në territoret e Azerbajxhanit”.
Një Këshill i Bashkëpunimit Strategjik i nivelit të lartë vepron midis Turqisë dhe Azerbajxhanit, duke pasqyruar thellësinë dhe shkallën e marrëdhënieve në të gjitha nivelet, përfshirë ushtrinë dhe ekonominë.
Ankaraja zakonisht merr të plagosur nga Azerbajxhani, të cilët lëndohen vazhdimisht në përleshjet me forcat armene. Media zyrtare turke përdor termin “martir” kur u referohet ushtarëve azerbajxhanas të vrarë nga plumbat e lëshuar nga forcat armene.
Shumica e popullsisë së shtetit të Azerbajxhanit është muslimane, me një prani të madhe turke, ndërsa Armenia është një vend me një popullsi kryesisht të krishterë, kryesisht e banuar nga armenë.
Azerbajxhani furnizon Turqinë me naftë dhe sasi në rritje të gazit nga fusha Shah Deniz në Detin Kaspik. Ai është një investitor i madh në Turqinë moderne dhe ka gjithashtu projekte të mëdha turke në Azerbajxhan që mund të synohen, duke përfshirë hekurudhën Baku-Tbilisi-Kars dhe linjën e transmetimit Baku-Ceyhan.
Në këtë kontekst, kolumnisti turk Ismail Kaya tha se ekziston një konsensus i pashembullt midis partive turke mbi çështjen e Azerbajxhanit dhe mosmarrëveshjen kufitare me Armeninë, pavarësisht nga orientimet e tyre politike dhe ideologjike, duke pasur parasysh lidhjet kombëtare, etnike dhe historike midis dy vendeve.
Nevojë e madhe për Turqinë
Kaya beson se konsensusi i partive është një pasqyrim i gjendjes së konsensusit midis njerëzve në vendin e tij kur bëhet fjalë për nevojën e anës me Azerbajxhanin, edhe nëse përfshin hyrjen në një konfrontim të drejtpërdrejtë ushtarak, dhe ndoshta një luftë në shkallë të gjerë me Armeninë, e pavarësisht nga kjo, mund të nënkuptohet gjithashtu rreziku i një konflikti me Rusinë, e cila konsiderohet mbështetësi më i madh i Armenisë.
Sipas kolumnistit turk, “isshtë një skenë që pasqyron gjendjen e konsensusit brenda vendit, në krahasim me ndarjet që janë të pranishme kur bëhet fjalë për përparësinë e ndërhyrjes ushtarake turke në Siri, Libi dhe rajone të tjera”.
“Nuk dihet nëse forcat e mëdha turke dhe pajisjet ushtarake që morën pjesë në stërvitjet ushtarake të forcave të armatosura turke dhe azerbajxhanase një muaj më parë u kthyen në Turqi, ose nëse stërvitjet kishin për qëllim të mbanin forcat në atë vend për t’u përgatitur për ndonjë konfrontim në të ardhmen,” shtoi ai.
Përveç lidhjeve të rrënjosura historike, kombëtare dhe etnike midis dy vendeve, Turqia dhe Azerbajxhani ndajnë interesa të mëdha strategjikë në lidhje me tubacionet, pozicionin e Azerbajxhanit në tregun e energjisë dhe rreziqet e çdo ballafaqimi të mundshëm në furnizimin me energjisë të Turqisë nga Azerbajxhani. Gjithashtu, Azerbajxhani ka një nevojë të madhe për Turqinë si një korridor të rëndësishëm për botën e jashtme dhe ka interesa në lidhje me Azerbajxhanin si një kalim i rëndësishëm për Turqinë për shkak të ndikimit të saj të dikurshëm në Kaukaz dhe Azinë Qendrore, tha Kaya.
“Në mënyrë që të shmanget një konflikt më i madh dhe më i rrezikshëm me fuqitë e mëdha në rajon, Turqia po bën presion mbi Rusinë dhe Iranin me mjete diplomatike për të ndaluar sulmet armene. Ajo po bën gjithashtu presion mbi Armeninë duke theksuar se do të mbështesë Azerbajxhanin në armë dhe stërvitje ushtarake. Nëse kjo dështon, ndërhyrja e drejtpërdrejtë ushtarake do të jetë një mundësi e pashmangshme për ushtrinë turke,” shpjegoi ai.
Një konflikt mbi 100-vjeçar
Azerbajxhani akuzon fqinjën e saj Armeninë për pushtimin e rreth 20 përqind të territorit të Azerbajxhanit që nga viti 1992, i cili përfshin rajonin e Nago-Karabakut, i cili përbëhet nga pesë rrethe, pastaj pesë rajone të tjera në perëndim të vendit, përveç pjesëve të mëdha të rretheve Agdam dhe Fuzuli.
Rajoni i Nagreb-Karabahut është një enklavë malore brenda Azerbajxhanit, e drejtuar nga një shumicë armene, e cila deklaroi pavarësinë gjatë konfliktit që filloi me shembjen e Bashkimit Sovjetik në 1991.
Pavarësisht nga një marrëveshje armëpushimi e arritur në 1994, Azerbajxhani dhe Armenia janë ende duke shkëmbyer akuza për fillimin e sulmeve rreth rajonit separatist dhe në kufirin midis tyre.
Mosmarrëveshja midis Azerbajxhanit, e mbështetur nga Turqia dhe Armenisë, e mbështetur nga vendet perëndimore, ka zgjatur më shumë se 100 vjet, që nga ngjarjet e vitit 1915, kur nacionalistët armenë bashkëpunuan me forcat ruse për të krijuar një shtet të pavarur armen në Anadoll, duke luftuar kundër Perandorisë Osmane gjatë Luftës së Parë Botërore në 1914.
Kur ushtria ruse pushtoi Anadollin Lindor, ajo mori mbështetje të madhe nga vullnetarët armenë dhe disa armenë që shërbyen në radhët e forcave osmane u larguan dhe u bashkuan me ushtrinë ruse, sipas versionit turk të ngjarjeve.
Sipas agjencisë së lajmeve Anadoll, për shkak të vazhdimit të sulmeve armene, më 24 prill 1915, autoritetet turke vendosën të mbyllin të ashtuquajturit “Komitetet Revolucionare Armene” dhe të arrestojnë dhe dëbojnë disa figura të shquara armene.
Nga ana tjetër, Turqia ka kërkuar vazhdimisht për formimin e komisioneve të përbërë nga studiues të njohur historikë nga Turqia dhe Armenia për të studiuar arkivat në lidhje me ngjarjet e 1915, të vendosura në Turqi, Armeni dhe vende të tjera të lidhura me të. Por Armenia refuzoi të pranonte propozimin.