Plani i rimëkëmbjes i BE prej 750 miliardë eurosh vjen një hap më pranë. Ai është pjesë e një pakete të përgjithshme prej 1,8 trilionë eurosh
Shtëllunga e tymit të bardhë doli më 10 nëntor. Pas disa muajsh bisedimesh të tensionuara midis qeverive dhe Parlamentit Europian – një parlamentar francez madje hyri në grevë urie për të protestuar kundër shkurtimeve – dy palët më në fund ranë dakord për një buxhet 7-vjeçar për Bashkimin Europian. Mbeten disa pengesa.
Duhet të diskutohen rregullat për drejtimin e Lehtësimit të Rimëkëmbjes dhe Qëndrueshmërisë (RRF), pjesa kyçe e planit të rimëkëmbjes Covid-19 të rënë dakord nga udhëheqësit e BE-së në korrik. (Ky, së bashku me buxhetin e rregullt, përbën një paketë të përgjithshme prej 1.8 miliardë eurosh). Viktor Orban, kryeministri i Hungarisë, kërcënon të vërë veton për shkak të kushteve të rendit të ligjit të bashkangjitura në buxhet. Por zyrtarët janë optimistë se një fund është në horizont.
Marrëveshja në korrik i mundëson Komisionit Europian të marrë hua 750 miliardë euro (886 miliardë dollarë) nga tregjet e kapitalit dhe të shpërndajë të ardhurat, në grante dhe hua, për qeveritë e BE-së për më shumë se gjashtë vjet, sipas kritereve specifike ekonomike. Plani (shih grafikun) u hartua nga frika se efektet divergjente të Covid-19 mund të krijonin një përçarje të përhershme midis qeverive. Shkalla e tij ndezi bisedimet për një “moment Hamiltonian” – një pikë kthese për integrimin në BE. Në të vërtetë, mund të arrijë më tepër nga sa kishin frikë pesimistët dhe më pak nga sa shpresonin optimistët.
Qeveritë e kanë kuptuar ngadalë se fondi i rimëkëmbjes, Next Generation EU (NGEU), nuk e mbështet kërkesën afatshkurtër. Shumat e mëdha të parave nuk do të vijnë deri në gjysmën e dytë të vitit 2021, kur rimëkëmbja duhet të ketë nisur me kohë. Pjesa më e madhe e granteve nuk do të shpërndahet deri në vitin 2024. Komisioni në fakt shpreson ta përdorë fondin NGEU për të promovuar vizionin e tij për reformën afatgjatë. Planet e rimëkëmbjes që qeveritë duhet të paraqesin në Bruksel vitin e ardhshëm, duhet të identifikojnë projekte në përputhje me përparësitë europiane.
Për shembull, 37% e shpenzimeve në RRF, duhet të shkojnë për skema ekologjike, si izolimi i ndërtesave të vjetra dhe 20% në projekte dixhitale. Një qëllim i dytë, është të promovohet reforma strukturore në vendet anëtare për të ngritur ritmet e rritjes afatgjatë. Komisioni po ndihmon në heshtje qeveritë që të hartojnë planet e rimëkëmbjes dhe disa po hasin vështirësi. Deri tani, thotë një zyrtar, ato po ecin më mirë në pjesën e investimeve sesa në reformë.
Brukselin e pret një punë e vështirë
Qeveritë kanë përparësitë e tyre dhe përballen me pretendime konkurruese për çdo para të gatshme. Disa, si Italia, nuk kanë një rekord të mirë në investimet afatgjata. Vendet e Europës Lindore, shpesh kanë probleme me thithjen e fondeve të BE-së. Vetë komisioni do të përballet me pengesa serioze teknike dhe të kapacitetit dhe do të ketë presion që skema të vihet në punë së shpejti. “Duhen qeveri të forta për të zbatuar ndryshimet që kërkon RRF, dhe këtë nuk e ka Italia dhe Spanja”, thotë Mujtaba Rahman nga Eurasia Group.
Ndërkohë që presin të nisë procesi, qeveritë duhet t’i mbajnë ekonomitë në këmbë vetë. Europa ka shmangur gabimet e fillimit të viteve 2010, kur shtrëngimi i parakohshëm fiskal dhe monetar shkaktoi një recesion të panevojshëm me rënie të dyfishtë. Financimi i skemave të ndërmarrjeve dhe kërkesa të tjera mund të shkaktojnë që deficitet mesatare në të gjithë BE-në të rriten në 9% të PBB-së këtë vit, të ndihmuara edhe nga një pezullim i rregullave fiskale të BE-së dhe politikës monetare të lirshme të Bankës Qendrore Europiane.
Megjithatë, disa shqetësohen se mos qeveritë i tërheqin stimujt shumë shpejt. Shahin Vallée në Këshillin Gjerman për Marrëdhëniet e Jashtme vlerëson se, duke hequr truket e kontabilitetit, projektbuxhetet franceze dhe gjermane për vitin 2021 zbulojnë, në rastin më të mirë, një qëndrim fiskal neutral, edhe pse një valë e dytë Covid-19 rrezikon një recesion më të thellë dhe falimentime korporatash. Me rregulla fiskale të panjohura, disa qeveri mund të kenë frikë të grumbullojnë borxhe shumë shpejt.
Për sa i përket momentit Hamiltonian, në planin afatgjatë, kjo do të varet pjesërisht nga fakti nëse bisedimet për taksat në të gjithë BE-në (ose “burimet e veta”, në zhargon) mund të arrijnë në ndonjë marrëveshje për çështje si transaksionet financiare. (Një “udhërrëfyes” i miratuar së fundmi, nuk i angazhon qeveritë për asgjë.) Një pyetje më e ngutshme është nëse në radhë të parë, fondi i rimëkëmbjes mund të funksionojë me sukses.
Komisioni thotë se NGEU mund të rrisë prodhimin e BE-së deri në 2% në kulmin e tij. Por nëse qeveritë derdhin para në pensione dhe paga të sektorit publik, në vend të makinave elektrike dhe rrjeteve 5G, skeptikët në Gjermani do të hezitojnë të shohin përsëritjen e eksperimentit. Suksesi nuk është i sigurt dhe Brukseli është nervoz. Por të paktën, parlamentarët mund të lënë grevat e urisë./ Përktheu Lira Muça
Procesi
Europa ka shmangur gabimet e fillimit të viteve 2010, kur shtrëngimi i parakohshëm fiskal dhe monetar shkaktoi një recesion të panevojshëm me rënie të dyfishtë. Financimi i skemave të ndërmarrjeve dhe kërkesa të tjera mund të shkaktojnë që deficitet mesatare në të gjithë BE-në të rriten në 9% të PBB-së këtë vit, të ndihmuara edhe nga një pezullim i rregullave fiskale të BE-së dhe politikës monetare të lirshme të Bankës Qendrore Europiane.