Peter Turchin, një shkencëtar amerikan nga Universitetit i Connecticut, si shumë njerëz gjatë pandemisë, edhe ai preferoi të kufizonte kontaktin e tij njerëzor. Ai gjithashtu dyshoi nëse kontakti njerëzor do të kishte shumë vlerë gjithsesi.
Por atij iu desh të largohej nga zyra e tij diku. Asnjëri prej nesh nuk kishte parë shumë, pasi që pandemia kishte mbyllur botën për disa muaj. Kampusi ishte i qetë. “Një javë më parë, ishte edhe më shumë si një goditje me bombë neutronike”, tha Turchin për The Atlantic.
Kafshët po e rikuperonin me ndrojtje kampusin.
Viti 2020 ka qenë i mirë me Turchin, por për ne të tjerët ka qenë ‘ferr’. Qytetet në zjarr, udhëheqësit e zgjedhur që mbështesin dhunën, vrasjet që rriten – për një amerikan normal, këto janë shenja apokaliptike.
Për Turchin, ata tregojnë se modelet e tij matematikore, të cilat përfshijnë mijëra vjet të dhëna për historinë njerëzore, janë duke funksionuar.
Ai ka paralajmëruar për një dekadë se disa tendenca kryesore shoqërore dhe politike paralajmërojnë një “epokë mosmarrëveshjeje”, trazira civile dhe ‘masakra’ më të këqija sesa kanë provuar shumica e njerëzve. Në vitin 2010, ai parashikoi që trazirat do të bëheshin serioze rreth vitit 2020 dhe se nuk do të qetësohej derisa ato prirje shoqërore dhe politike të ktheheshin mbrapsht.
Problemet themelore, thotë ai, janë një treshe e errët e sëmundjeve shoqërore: një klasë elite e fryrë, me shumë pak punë elitare për të shkuar; rënia e standardeve të jetesës në mesin e popullatës së përgjithshme; dhe një qeveri që nuk mund të mbulojë pozicionet e saj financiare.
Modelet e tij, të cilët ndjekin këta faktorë në shoqëri të tjera gjatë historisë, janë shumë të komplikuara për t’u shpjeguar. Por ato kanë arritur të bëjnë përshtypje për shkrimtarët dhe i kanë dhënë atij krahasime me autorë të tjerë të “mega-historisë”, siç janë Jared Diamond dhe Yuval Noah Harari.
Kolumnisti i New York Times, Ross Douthat, kishte thënë në një program televiziv, se bota duhet ti kushtojë më shumë atij.
Diamond dhe Harari synonin të përshkruanin historinë e njerëzimit. Turchin shikon në një të ardhme të largët, fantastiko-shkencore për kolegët. Në “Lufta, Paqja dhe Lufta (2006), libri i tij më i arritshëm, ai e krahason veten me Hari Seldon, “matematikan i tronditur” i serisë së Fondacionit Isaac Asimov, i cili mund të parashikojë ngritjen dhe rënien e perandorive. Në ato 10 mijë vjet të dhëna, Turchin beson se ai ka gjetur ligje të hekurta që diktojnë fatet e shoqërive njerëzore.
Fati i shoqërisë sonë, thotë ai, nuk do të jetë i bukur, të paktën në një periudhë të afërt. “Dhe është tepër vonë”, tha Turchin.
Problemet janë të thella dhe strukturore – jo lloji që procesi i lodhshëm i ndryshimit demokratik mund të rregullojë në kohë për të parandaluar sakatimet. Turchin e krahason Amerikën me një anije të madhe drejtuar drejt një ajsbergu: “Nëse keni një diskutim midis ekuipazhit se në cilën mënyrë të ktheheni, nuk do të ktheheni me kohë dhe e goditni ajsbergun drejtpërdrejt”. Rreth 10 vitet e kaluara kanë qenë diskutime. Ai lëngim që tani dëgjoni – është tingulli i anijes që godet ajsbergun, shkruan The Atlantic.
“Ne jemi pothuajse të garantuar” pesë vjet ferr, parashikon Turchin, dhe me gjasë një dekadë ose më shumë.
Nga tre faktorët që nxisin dhunën shoqërore, Turchin thekson më së shumti “mbiprodhimin elitar” – prirjen e klasave sunduese të një shoqërie të rriten më shpejt sesa numri i pozicioneve që anëtarët e tyre duhet të plotësojnë. Një mënyrë për të rritur një klasë sunduese është biologjikisht – mendoni për Arabinë Saudite, ku princat dhe princeshat lindin më shpejt sesa mund të krijohen rolet mbretërore për ta. Në Shtetet e Bashkuara, elitat mbiprodhojnë veten përmes lëvizjes ekonomike dhe arsimore të rritjes: Gjithnjë e më shumë njerëz pasurohen dhe gjithnjë e më shumë arsimohen. Asnjëra nga këto nuk tingëllon keq vetvetiu. A nuk duam që të gjithë të jenë të pasur dhe të arsimuar? Problemet fillojnë kur paratë dhe gradat e Harvardit bëhen si tituj mbretërorë në Arabinë Saudite.
Në Shtetet e Bashkuara, tha Turchin, ju mund të shihni gjithnjë e më shumë aspirantë që luftojnë për një punë të vetme, të themi, në një firmë ligjore prestigjioze, ose në një sektor të qeverisë me ndikim, ose në një revistë kombëtare.
Punët elitare nuk shumohen aq shpejt sa elitat. Ka ende vetëm 100 vende në Senat, por më shumë njerëz se kurrë kanë para ose diploma të mjaftueshme për të menduar se duhet të drejtojnë vendin. “Ju keni një situatë tani ku ka shumë më tepër elita që luftojnë për të njëjtin pozicion, dhe një pjesë e tyre do të kthehen në kundër-elita”, tha Turchin.
Donald Trump, për shembull, mund të duket elitë (babai i pasur, diploma, komode të praruara), por ‘trumpizmi’ është një lëvizje kundër-elitare. Qeveria e tij është e mbushur me asnjë person të besueshëm dhe aty nuk kishte më vende të lira pune.
Ish-këshilltari dhe shefi strateg i Trump Steve Bannon, tha Turchin, është një “shembull paradigmatik” i një kundër-elite. Ai u rrit në klasë punëtore, shkoi në Harvard Business School dhe u pasurua si një bankier investimesh dhe duke zotëruar një pjesë të vogël të të drejtave të sindikatës për Seinfeld. Asnjë nga ato nuk u përkthye në fuqi politike.
Prodhimi i tepërt i elitës krijon kundër-elita dhe kundër-elitat kërkojnë aleatë midis njerëzve të thjeshtë. Nëse standardi i jetesës së të zakonshëmve rrëshqet – jo në raport me elitat, por në krahasim me atë që kishin më parë – ata pranojnë përparimet e kundër-elitave dhe fillojnë të shkaktojnë trazira. Jeta e njerëzve të zakonshëm bëhet më e keqe, dhe ata të paktë përpiqen të tërheqin veten në anijen elitare të shpëtimit.
Nëse 10 vitet e ardhshme janë po aq sizmike sa ai thotë se do të jenë, njohuritë e tij do të duhet të llogariten nga historianët dhe shkencëtarët socialë – duke supozuar, natyrisht, se kanë akoma universitete për të punësuar njerëz të tillë.