Marrëdhëniet e Bashkimit Evropian me Shqipërinë shpesh perceptohen si jashtëzakonisht pozitive. Kjo është veçanërisht e vërtetë kur krahasohen me marrëdhëniet e tensionuara të bllokut me shtete të tjera të Ballkanit Perëndimor. Megjithatë, injorimi i praktikave autokratike në Tiranë mund të shkaktojë probleme në të ardhmen.
* Autor: Alejandro Esteso Pérez
Një lider autokratik i padukshëm
Në pushtet pa ndërprerje që nga viti 2013, Kryeministri shqiptar Edi Rama ka mbikëqyrur ngushtimin dhe përkeqësimin e hapësirës civile të Shqipërisë dhe kalimin e saj të ngadaltë drejt një autokracie elektorale. Ndryshe nga liderët e tjerë të Ballkanit Perëndimor, si Aleksandar Vuçiç i Serbisë apo Milorad Dodik i Republikës Srpska, që zakonisht trajtohen si autokratë tipikë të rajonit, qëndrimi i hapur pro-evropian i Ramës dhe karizma e tij ekzentrike kanë larguar vëmendjen ndërkombëtare nga veprimet e tij joliberale brenda vendit.
Ndërsa Shqipëria nisi zyrtarisht negociatat për anëtarësim në BE disa javë më parë, duke ritheksuar në mënyrë sipërfaqësore rrugën e saj evropiane pa kushte, lideri i saj ndjek modele të ngjashme të presionit demokratik dhe kapjes institucionale si Vuçiç dhe Dodik. Megjithatë, interesat e BE-së për të ruajtur këtë aleancë me Tiranën lejojnë që këto veprime të kalojnë të pashqyrtuara ose minimizohen sa herë që është e mundur. Kjo është një tendencë që vërehet jo vetëm në institucionet e BE-së dhe shtetet anëtare, por edhe midis shumë analistëve dhe ekspertëve.
Nxënësi autokrat
Shqipëria po rrëshqet gradualisht në një spirale autoritarizmi, pasi treguesit kryesorë demokratikë vazhdojnë ta përshkruajnë atë si një vend “pjesërisht të lirë”. Gjykatat janë nën presion dhe ndikim politik; pavarësia e medias është e kufizuar; korrupsioni është i përhapur; mosbesimi i qytetarëve ndaj institucioneve demokratike është i lartë; dhe opozita – si në nivel shtetëror, ashtu edhe lokal – është e dobët dhe e çorganizuar. Kjo situatë ka bërë që disa ta konsiderojnë Shqipërinë një shtet de facto njëpartiak.
Një faktor kyç në këtë rënie është roli i Edi Ramës, i cili nuk ka kundërshtarë seriozë dhe ka arritur të margjinalizojë axhendat e demokratizimit dhe sundimit të ligjit në një shkallë shqetësuese. Brenda një kuadri institucional dhe politik që pengon çdo përpjekje për llogaridhënie, Rama ka shtypur disidencën publike dhe madje ka pranuar praninë e krimit të organizuar – me të cilin ai është akuzuar se ndan objektiva fitimprurëse.
Autokrati që dashuron BE-në
Institucionet e BE-së dhe shtetet anëtare ndjekin një histori pragmatizmi mbi vlerat kur bëhet fjalë për marrëdhënie dypalëshe ose shumëpalëshe me shtete jashtë BE-së. Turqia, Azerbajxhani dhe Tunizia janë shembuj të qeverive me të cilat BE-ja ka hyrë në marrëveshje të ndryshme për energjinë ose emigracionin – pavarësisht të dhënave të këtyre vendeve për të drejtat e njeriut dhe standardet demokratike.
Nga ana tjetër, BE-ja përpiqet të përballet me udhëheqje autokratike si ajo e Viktor Orbán-it në Hungari, i cili dështoi të përputhej me vlerat e BE-së dhe mund të përjashtohet politikisht ose të ndëshkohet. Sidoqoftë, një qeveri joliberale që mbështet hapur sovranitetin dhe legjitimitetin e BE-së mund të tolerohet më lehtë.
Figura e kryeministres italiane Giorgia Meloni është një shembull kryesor i kësaj. Meloni përfaqëson të djathtën radikale dhe po ndjek një axhendë politike ekstremiste, por mbështet BE-në, gjë që i mundëson të mos trajtohet si një paria. E njëjta gjë ndodh me Ramën, i cili, ndonëse ndjek modele autoritare, mbështet fuqishëm integrimin e Shqipërisë në BE dhe NATO.
Një mesazh nga e ardhmja
Në sytë e BE-së, Rama përgjithësisht nuk paraqet kërcënim. Ai është karizmatik dhe i besueshëm dhe, ndryshe nga Vuçiç apo Dodik, nuk ndjek influenca të rrezikshme joliberale si ato të Hungarisë. Megjithatë, përkushtimi i BE-së për të mbështetur një sistem stabilokratik dhe gjysmë-autoritativ në Shqipëri mund të ketë pasoja të rënda. Lejimi i Ramës dhe klikës së tij që të veprojnë pa kontroll; mosvendosja e kufijve të qartë për regresin demokratik dhe erozionin e sundimit të ligjit; dhe injorimi i shkeljeve të të drejtave të njeriut për hir të gjeopolitikës mund të shndërrojë Ramën në një problem serioz për Unionin në kushte të caktuara.
Ky është një paralajmërim jo vetëm për Komisionin Evropian apo shtetet anëtare, por edhe për gazetarët, akademikët dhe analistët, të cilët shpesh e anashkalojnë Ramën në listën e autokratëve rajonalë. Në fund, ata duken sikur po zbardhin politikat e një njeriu shfaqjeje që po minon përditë vlerat thelbësore të BE-së.
*Ky artikull është publikuar fillimisht në New Eastern Europe dhe reflekton analizën e detajuar të sfidave demokratike dhe dinamizmit politik në Shqipëri, në kontekstin e marrëdhënieve të saj me Bashkimin Evropian.