Një zbulim arkeologjik me rëndësi të jashtëzakonshme është bërë në fshatin Crnobuki të Maqedonisë së Veriut, ku arkeologët kanë zbuluar gjurmët e një qyteti antik që mund të ketë qenë kryeqyteti i një mbretërie të lashtë të pavarur. Deri më tani besohej se vendbanimi në sitin arkeologjik Gradishte ishte thjesht një postë maqedonase e shekullit III p.e.s., gjatë kohës së mbretit Filipi V. Por, falë gërmimeve të fundit të një ekipi të përbashkët nga Instituti Kombëtar dhe Muzeu i Bitolës dhe Universiteti Politeknik Shtetëror i Kalifornisë, Humboldt, historia e këtij vendi rezulton të jetë shumë më e lashtë dhe më komplekse.
Qytet i Epokës së Bronzit me Strukturë Urbane të Avancuar
Duke përdorur teknologji moderne si radar për depërtim në tokë dhe LiDAR, studiuesit besojnë se ky vend ka qenë një qendër urbane aktive që nga Epoka e Bronzit (rreth 3300–1200 p.e.s.). Ndër objektet më të rëndësishme të zbuluara janë sëpata prej guri, copa qeramike, gurë loje, vegla për punimin e tekstileve dhe madje edhe një fragment bilete teatrore prej balte – të gjitha këto tregojnë për një shoqëri të zhvilluar dhe të mirëorganizuar.
Në vitin 2023, gërmimet morën një kthesë të rëndësishme kur u zbulua një monedhë që daton midis viteve 325–323 p.e.s., periudhë kur Aleksandri i Madh ishte ende gjallë. Ky zbulim e zhvendosi kulmin e aktivitetit në vend përpara kohës së Filipit V me afro një shekull. Datimet me karbon të materialeve organike si qymyrguri dhe kockat kanë vendosur periudhën e popullimit të vendit nga rreth viti 360 p.e.s. deri në vitin 670 e.s.
Një Qendër me Rëndësi Politike dhe Kulturore
Sipas arkeologut Nick Angeloff nga Cal Poly Humboldt, ky është një zbulim që ndodh “vetëm një herë në jetë”, pasi ofron një pasqyrë të re mbi rrjetet tregtare dhe strukturat e pushtetit në Maqedoninë e lashtë. Vendndodhja strategjike pranë rrugëve që të çonin në Kostandinopojë sugjeron se qyteti ka pasur një ndikim të gjerë rajonal. Ai madje hedh hipotezën se figura historike si Oktaviani dhe Agripa mund të kenë kaluar në këtë zonë përpara betejës së Aktiumit.
Ekipi i arkeologëve beson se vendi mund të jetë qyteti i lashtë Lynk, kryeqyteti i mbretërisë së pavarur të Lyncestis, e cila u pushtua nga Filipi II, babai i Aleksandrit të Madh. Kjo zonë besohet gjithashtu të jetë vendlindja e mbretëreshës Euridika I, gjyshja e Aleksandrit të Madh, një figurë politike me ndikim në formimin e hershëm të shtetit maqedonas.
Një Mozaik Historik që Sapo Ka Filluar të Plotësohet
Engin Nasuh, kurator dhe arkeolog në Muzeun e Bitolës, thekson se kemi zbuluar vetëm “majën e ajsbergut”. Ai e përshkruan procesin si një mozaik të madh ku çdo studim vendos një gur të ri, derisa të kuptohet e gjithë panorama historike. Ai kujton gjithashtu se Gradishte është përmendur për herë të parë në literaturë në vitin 1966, por ka mbetur për shumë kohë i paeksploruar deri në përdorimin e teknologjive moderne, falë mbështetjes së Kolegjit të Arteve, Shkencave Humane dhe Shoqërore të Cal Poly Humboldt.
Jo Thjesht Një Postë – Por Një Qendër Kyçe e Maqedonisë së Epërme
Gërmimet tregojnë se qyteti nuk ka qenë thjesht një koloni ushtarake, por një qendër politike, ekonomike dhe kulturore që ka ndikuar zhvillimin e gjithë rajonit. Një akropol me sipërfaqe shtatë hektarë, një teatër në stil maqedonas dhe një punëtori tekstile janë ndër strukturat më të rëndësishme të zbuluara. Studiuesit presin që në fazat e ardhshme të zbulojnë më shumë mbi rolin që ky qytet ka luajtur në historinë e qytetërimeve të hershme europiane dhe lidhjet e tij me ngritjen e shtetit maqedonas.