Fatos Lubonja: Spaçi Ka Nevojë për Qasje Arkeologjike, Jo Për Rikonstruksion Artistik
Fatos Lubonja, ish-i përndjekur politik dhe një nga zërat më të fortë të kujtesës së regjimit komunist, ka reaguar ashpër kundër projektit të restaurimit të Burgut të Spaçit, ku ai vetë ka vuajtur dënimin. Në një deklaratë për TCH, Lubonja kundërshtoi idenë e rikonstruksionit të godinës për qëllime filmike, duke e konsideruar ndërhyrjen si një shkelje të vizionit arkeologjik të miratuar në vitin 2024.
Kundërshtimi ndaj Planit të Restaurimit
Sipas Lubonjës, çdo ndërhyrje që tenton të rikrijojë Spaçin siç ka qenë në vitin 1973, kur ndodhi Revolta e Spaçit, përbën një devijim nga qëllimi historik dhe edukativ i këtij vendi të kujtesës. Ai kujton se rrënojat aktuale janë vetë dëshmi fizike të shtypjes, degradimit dhe krimeve të komunizmit, dhe si të tilla duhet të ruhen në formën ekzistuese, pa ndërhyrje estetizuese.
Regjisori Ajazi: Rikonstruksioni Për Film, Jo Deformim
Regjisori Namik Ajazi, i cili bashkë me Visar Zhitin ka në plan xhirimin e një filmi për Spaçin këtë vjeshtë, është mbrojtës i projektit. Ai thekson se restaurimi bëhet për të kthyer burgun në realitetin e asaj kohe, në mënyrë që filmi të jetë sa më autentik dhe që, sipas tij, projekti ndihmon edhe për ringjalljen e kujtesës kombëtare.
Projekti përfshin:
- Riparim muresh dhe strukturash të dëmtuara
- Vendosje portash, rrethimesh dhe parmakësh
- Ndërhyrje për aksesin dhe sigurinë e zonës
Megjithatë, mbi 20 organizata dhe shoqata të kujtesës historike i janë drejtuar zyrtarisht Ministrisë së Kulturës, duke kërkuar ndalimin e ndërhyrjeve që cenojnë autenticitetin historik të Spaçit.
Pse është kundër Lubonja rikonstruksionit?
Sepse ai e sheh Spaçin si një vend që duhet trajtuar si site arkeologjik, jo si skenografi filmi. Ndërhyrja rrezikon të shlyejë traumën historike, duke i dhënë një paraqitje të rreme publikut.
A është ky restaurim i ligjshëm?
Plani i Menaxhimit i miratuar në 2024 nga vetë Ministria e Kulturës përjashton ndërhyrje të tilla rikonstruktive. Prandaj, projekti i Institutit të Trashëgimisë Kulturore përbën një kontradiktë të hapur ligjore dhe morale.
Kush qëndron pas filmit?
Filmi është iniciuar nga regjisori Namik Ajazi dhe skenaristi Visar Zhiti, të dy ish-të burgosur politikë që synojnë të sjellin në ekran ngjarjet dramatike të burgut famëkeq të Spaçit.
Burgjet si Spaçi nuk janë për “rindërtim” – janë përkujtimore të gjalla të së shkuarës së errët, të cilat duhet të ruhen me respekt dhe vërtetësi. Ndërhyrjet sipërfaqësore nuk shërbejnë as kujtesës, as drejtësisë historike.