Raporti i Departamentit Amerikan të Shtetit për të Drejtat e Njeriut në Shqipëri për vitin 2024 sjell një tablo të detajuar dhe shqetësuese për gjendjen e lirisë së medias në vend. Dokumenti thekson se, ndonëse Kushtetuta garanton lirinë e shprehjes, në praktikë kjo e drejtë cenohet përmes presioneve politike, ekonomike dhe kriminale, autocensurës dhe një klime frike që kufizon pavarësinë editoriale.
Liria e Shprehjes në Teori, Presion në Praktikë
Sipas raportit, qeveria zakonisht respektonte të drejtën për liri shprehjeje, por kufizime të rëndësishme mbeten:
- Penalizimi i shpifjes si vepër penale, që mund të përdoret për të frenuar kritikat.
- Ndikimi i paligjshëm mbi media nga qeveria, partitë politike, bizneset dhe grupet kriminale.
- Shantazhi mediatik, ku drejtues të lartë mediash përdornin platformat e tyre për të kërcënuar bizneset me mbulim negativ.
- Mungesa e kontratave të zbatueshme për gazetarët, duke rritur varësinë e tyre nga pronarët dhe duke nxitur raportim të njëanshëm.
Autocensura Dhe Klima e Frikës
Raporti vëren se qytetarët mund të kritikojnë qeverinë hapur, por ekziston frika se kritikat publike mund të kenë pasoja negative.
- Mediat shpesh reflektojnë afiliacione politike në vend të standardeve profesionale.
- Politikanët përdorin media të caktuara për të përhapur informacione të rreme kundër rivalëve.
Kërcënimet Dhe Sulmet Ndaj Gazetarëve
Në vitin 2024, u raportuan raste të rënda të presionit dhe kërcënimeve:
- Gazetarë të kërcënuar pas publikimit të investigimeve mbi korrupsionin dhe abuzimet qeveritare.
- Fushata shpifjeje kundër reporterëve kritikë.
- Në mars, Unioni i Gazetarëve Shqiptarë denoncoi publikisht kryeministrin për gjuhë kërcënuese ndaj një gazetari që hetonte investimet në turizëm.
Censura dhe Ndikimi i Drejtpërdrejtë
Raporti thekson se autocensura nuk është vetëm zgjedhje e gazetarëve për të shmangur dhunën apo humbjen e punës, por edhe pasojë e një rrjeti ndikimesh të drejtpërdrejta:
- Qeveria, partitë politike dhe grupet kriminale kanë lidhje direkte me pronarë mediash dhe kryeredaktorë për të orientuar mbulimin.
- Qasja në informacion publik është gjithnjë e më e kufizuar, me vonesa ose refuzime nga institucionet shtetërore.
Raporti shtrihet edhe në fushën akademike, duke vënë në dukje:
- Zgjedhje ose emërime me ndikim politik në drejtimin e institucioneve publike arsimore.
- Pengesa për gazetarët që raportojnë mbi proceset zgjedhore brenda universiteteve.
Një Hap Pozitiv?
Megjithë problemet e theksuara, në prill parlamenti ngriti një komision ad hoc për dezinformimin, duke ftuar në takimet e para përfaqësues të mediave dhe organizatave joqeveritare.
Ky hap u cilësua nga raporti si një nismë pozitive për mbrojtjen e lirisë së shprehjes, megjithëse mbetet për t’u parë efektiviteti i tij real.
- A garanton ligji lirinë e medias? Po, por shpifja mbetet vepër penale dhe presionet janë të shumta.
- Cilat janë format e presionit? Ndikim nga politika, biznesi dhe krimi i organizuar, autocensurë, shantazh mediatik.
- A u shënua progres? Vetëm ngritja e komisionit për dezinformimin shihet si hap pozitiv, por jo i mjaftueshëm.
- Si ndikon kjo tek publiku? Rritja e autocensurës dhe manipulimi i informacionit cenon transparencën dhe besimin publik.