Gjykata Kushtetuese i dha të drejtë Presidentit Bajram Begaj: mandati i Sonila Bejtjas mbaron brenda vitit 2025. Por vendimi nuk e mbyll debatin — përkundrazi, e bën edhe më urgjent: a u përdor parimi i ripërtëritjes si instrument politik për të spostuar një gjyqtare të pakonvenueshme? Dhe ç’rol ka luajtur Sokol Sadushi, si arkitekt i padukshëm i narrativës për “rregullimin e orës” së mandateve?
Çfarë po ndodh realisht
- Presidenti kërkoi interpretim: Begaj i kërkoi Kushtetueses të përcaktojë nëse mandati i Bejtjas përfundon tani apo në 2028.
- Gjykata vendosi: për të garantuar ripërtëritjen periodike (2025–2028–2031), mandati i njërit prej anëtarëve të “valës” tranzitore mbaron në 2025.
- Efekti praktik: krijohet vakancë e menjëhershme në një trupë ku balancat janë delikate dhe vendimet me ndikim politik janë të shpeshta.
Pse ka erë politike
- Targetimi i një gjyqtareje kritike: Bejtja ka dalë jo rrallë në pakicë në çështje të nxehta. Ndryshimi i orarit të mandatit, me efekt prapakthyes për “harmonizim”, praktikisht zëvendëson një zë disonant.
- Narrativë e kuruar: linja e “ripërtëritjes mbi gjithçka” i shërben kthimit të statut-quo-së në një përbërje më të parashikueshme. Këtu hyn Sadushi: si figurë me ndikim brenda piramidës së drejtësisë, ai del si sponsor ideologjik i interpretimit ku ripërtëritja mbizotëron ndaj garancisë së mandatit 9-vjeçar.
Tre çarje thelbësore në logjikë
- Ripërtëritje vs. Mandat
Dispozitat kalimtare të 2016-s u menduan si shufra stabilizuese, jo si sharrë për të prerë mandate individuale sa herë që konvenon. Kur ripërtëritja bëhet qëllim në vetvete, ajo kaperdis garantimin e mandatit si mburojë kundër presionit politik. - Siguria juridike
Kur dekrete dhe akte të djeshme rivihen sot në diskutim për “harmonizim”, dërgohet sinjali i rrezikshëm: askush s’është i sigurt. Një gjyqtar që e di se mund t’i ndërrohet ora me interpretim të ri, nuk vendos dot pa frikë në çështje kundër shumicës. - Konflikti i interesit të sistemit
Kur të njëjtët aktorë që kanë hartuar, drejtuar ose përfituar nga reforma, imponojnë tani leximin përfundimtar të saj, kemi korporatizëm të sistemit: drejtësia që vetërregullohet me arsyetime që i shërbejnë vetes.
Pse Begaj mban përgjegjësi politike
Edhe nëse kërkesa formalisht lejohet, zgjedhja për ta bërë në këtë moment ka përgjegjësi politike. Presidenti nuk është noter i pafuqishëm; ai orienton agjendën. Të vësh në lëvizje një mekanizëm që sposton një anëtar “jo konformist” pak para një cikli vendimesh të ndjeshme, është akt politik me pasoja.
Roli i Sadushit: memorie institucionale selektive
Nga njëra anë, dogma e ripërtëritjes paraqitet si aksiomë e patundshme; nga tjetra, bie ndesh me frymën e mandatit të plotë si garanci e pavarësisë. Kur memoria e sistemit përdoret selektivisht — çfarë thamë dje, çfarë na leverdis sot — drejtësia humb koherencën dhe publiku humb besimin.
Çfarë rrezikohet tani
- Precedent frikësues: nesër mund të preken edhe mandate të tjera, me të njëjtën teknikë “harmonizimi”.
- De-pavarësim real: pavarësia nuk cënohet me deklarata, por me arkitekturë. Ndrysho arkitekturën, kontrollon rezultatin.
- Sinjal i keq për BE-në: kur vetë raportet e progresit flasin për pasiguri ligjore rreth mandateve, ky vendim e ushqen diagnostikën: rregulla të lëvizshme sipas rastit.
Çfarë duhej bërë ndryshe
- Rregull i qartë “ex ante”: nëse ripërtëritja kërkon shkurtim, ta parashikojë ligji qartësisht, jo interpretimi pas faktit.
- Ndalesë ndaj prekjes “ad hominem”: asnjë procedurë ripërtëritjeje s’duhet të synojë personin, por kalendarin, duke respektuar garancitë e fituara.
- Audit i pavarur i reformës: balancë të re mes ripërtëritjes dhe mandatit, me opinion publik dhe ekspertizë ndërkombëtare reale, jo “proforma”.
Thelbi
Vendimi i 16 tetorit mund të jetë formalistikisht i rregullt, por politikisht i rrezikshëm. Ai shënon një fitore taktike për tandemin Begaj–Sadushi, por një humbje strategjike për pavarësinë: kur mandati bëhet elastik, drejtësia bëhet e lakueshme. Dhe një drejtësi që lakohet sot, përkulet nesër.
Shqipërisë i duhet një Kushtetuese që ripërtërihet pa u kapur, dhe gjyqtarë që mbrohen pa u mbështjellë. Çdo “harmonizim” që prek këtë bosht, sado i arsyetuar të duket, mbetet politik në substancë.