Serbia ndodhet në një prej momenteve më vendimtare të dekadës së saj energjetike. Rafineria strategjike e NIS, nyja kryesore e furnizimit me naftë në vend, ka vetëm shtatë ditë rezervë. Vendimi që pritet të merret brenda kësaj jave nuk është thjesht ekonomik: ai përcakton kahun gjeopolitik të Beogradit në raport me Moskën dhe Washingtonin.
Vuçiç midis dy presioneve: rus dhe amerikan
Në një mbledhje qeveritare të transmetuar drejtpërdrejt, Presidenti Aleksandar Vuçiç artikuloi urgjencën me tone të jashtëzakonshme. “Duhet të vendosim brenda shtatë ditësh; rafineria duhet të vazhdojë punën,” deklaroi ai. Mesazhi ishte i qartë: Serbia po kërkon të shmangë çdo akt që mund të perceptohet si konflikt me Rusinë. Por presioni amerikan është tashmë frontal.
Vuçiç theksoi se Beogradi nuk do të ndërmarrë konfiskim, nacionalizim apo sekuestrim të pronës ruse, ndërsa la të hapur mundësinë për të blerë aksionet e Gazprom Neft dhe Gazprom me një ofertë mbi vlerën e tregut — një sinjal se qeveria serbe po përgatitet të ndërhyjë, nëse negociatat ruse me partnerë aziatikë apo europianë dështojnë.
Kriza teknike: sanksionet e OFAC po e çojnë rafinerinë drejt ndalimit
Në sfond qëndron një realitet i ftohtë teknik: NIS është praktikisht e paralizuar nga vendimi i Departamentit Amerikan të Thesarit më 9 tetor, i cili aktivizoi të gjitha mekanizmat e sanksioneve. Bankat kanë ngrirë transaksionet, furnizimet janë bllokuar dhe rafineria e Pancevës ka naftë vetëm deri më 25 nëntor.
Kushti i vetëm i SHBA-ve për heqjen e sanksioneve është i prerë: largimi i aksionerëve rusë nga struktura e NIS. Të shtunën, Washingtoni vendosi edhe një afat të ri: rusët kanë tre muaj kohë për të gjetur një blerës, dhe të dy entitetet e Gazprom kanë njoftuar tashmë OFAC për gatishmërinë për transferimin e kontrollit tek një palë e tretë.
Pasojat ekonomike: rrezik për rritjen dhe investimet
Ministri serb i Financave, Sinisha Mali, paralajmëroi se zgjatja e sanksioneve do të godasë rritjen ekonomike, vlerësimet e kreditimit dhe investimet e huaja, duke projektuar fajin politik ndaj “faktorit të jashtëm”.
Ky argument është pjesë e një debati të brendshëm më të gjerë: Serbia ka luajtur për vite me një strategji të balancës së dyfishtë — as afrim i plotë me BE-në, as shkëputje nga Rusia. Por në çështje energjetike, SHBA ka shtrënguar vijën më shumë se kurrë.
Një vendim që e shtyn Serbinë drejt ripozicionimit
Nëse largimi i rusëve nga NIS realizohet, kjo do të jetë prova më e fortë se sanksionet funksionojnë kur synojnë nervin e interesit ekonomik. Serbia mund ta shpëtojë rafinerinë, por çmimi politik është i qartë: një distancim i dukshëm nga Moska dhe një përafrim i pashmangshëm me orbitën e presionit amerikan.
Tani, e gjithë vëmendja ndodhet te e diela e ardhshme — afati kur Beogradi duhet të paraqesë një zgjidhje, përndryshe Panceva rrezikon ndalimin për herë të parë në 60 vjet.
Në këtë lojë presionesh, energjia është vetëm maja e ajsbergut. Në thelb, po përcaktohet drejtimi i ardhshëm strategjik i Serbisë.