Një deklaratë e Ministres për Evropën dhe Punët e Jashtme të Shqipërisë, Elisa Spiropali, gjatë një vizite zyrtare në , ka hapur një debat të gjerë publik dhe akademik mbi terminologjinë e përdorur për statusin e shqiptarëve në këtë shtet.
Gjatë takimeve të nivelit të lartë, ministrja foli për “reciprocitet në trajtimin e minoriteteve”, duke i përfshirë shqiptarët e Maqedonisë së Veriut në të njëjtin kontekst me pakicën maqedonase në Shqipëri. Ky formulim u interpretua nga një pjesë e opinionit si mospërputhje me realitetin juridik dhe politik, sipas të cilit shqiptarët në Maqedoninë e Veriut konsiderohen faktor shtetformues dhe kushtetues, në përputhje me .
Reagimet nuk vonuan. Gazetarja dhe avokatja Diljana Toska kërkoi publikisht një sqarim zyrtar nga institucionet shqiptare, duke theksuar se shqiptarët në Maqedoninë e Veriut nuk janë minoritet, por përbëjnë mbi 30 për qind të popullsisë dhe kanë rol thelbësor në shtetndërtim dhe qeverisje. Sipas saj, çdo relativizim i këtij statusi përbën një gabim serioz politik dhe historik, që rrezikon të legjitimojë narrativa minimizuese ndaj rolit të shqiptarëve.
“Nuk bëhet fjalë për favor, por për respektim të statusit real politik dhe kushtetues të shqiptarëve. Reciprociteti aplikohet mes pakicave, jo mes një pakice dhe një populli shtetformues”, u shpreh ajo.
Një këndvështrim tjetër ofroi profesori universitar i së drejtës kushtetuese, , i cili argumenton se kërkesa për sqarim nuk duhet drejtuar Tiranës, por institucioneve dhe partive politike në vetë Maqedoninë e Veriut.
Sipas Shasivarit, përdorimi i termit “pakicë kombëtare” për shqiptarët buron nga një deklaratë zyrtare e vitit 2004, e depozituar nga Qeveria e Shkupit në Këshillin e Evropës, në kuadër të Konventës Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare. Kjo deklaratë e aplikon termin edhe për shqiptarët, ndonëse ndryshimet kushtetuese pas vitit 2001 dhe fryma e Marrëveshjes së Ohrit flasin për “komunitete që nuk janë shumicë”, pa i cilësuar si pakicë.
“Kjo deklaratë u bë për të përmbushur afatet e implementimit të Marrëveshjes së Ohrit dhe i dha statusin e pakicës kombëtare shqiptarëve me një ‘tapi’ ndërkombëtare dhe kushtetuese”, thekson Shasivari, duke nënvizuar se përgjegjësia kryesore për këtë realitet qëndron te aktorët politikë vendorë.
Debati i rihapur pas deklaratës së Spiropalit nxjerr në pah tensionin mes realitetit politik të shqiptarëve si faktor shtetformues dhe kornizave juridike ndërkombëtare të pranuara nga institucionet e Maqedonisë së Veriut. Mungesa e një sqarimi zyrtar nga pala shqiptare ka lënë hapësirë për interpretime të ndryshme mbi linjën diplomatike të Tiranës ndaj shqiptarëve në rajon.
Çështja mbetet e hapur, mes kërkesës për respektim të statusit politik dhe peshës së vendimeve institucionale të trashëguara, duke dëshmuar se debati për përfaqësimin dhe terminologjinë nuk është ende i mbyllur.