Partneritetet Publike-Private (PPP) kanë qenë një nga modelet kryesore të zhvillimit ekonomik dhe infrastrukturor në Shqipëri për shumë vite. Kjo formë bashkëpunimi mes shtetit dhe sektorit privat është shfrytëzuar për financimin dhe menaxhimin e projekteve të mëdha, duke përfshirë ndërtimin e rrugëve, menaxhimin e mbetjeve, dhe ofrimin e shërbimeve publike. Megjithatë, në vitet e fundit, ka pasur një rishikim të fortë të këtij modeli, veçanërisht për shkak të rasteve të abuzimit dhe korrupsionit që janë zbuluar në disa prej koncesioneve më të njohura, si ato të inceneratorëve. Për më tepër, ka pasur një rënie të fitimeve për disa nga kompanitë që kanë operuar nën këtë model, çka ka çuar në një kalim të monopolet shtetërore dhe largim nga praktikat e partneriteteve me sektorin privat.
Shkëndijat e problemit: Nga fitimet e larta te abuzimet e dukshme
PPP-të dhe koncesionet ishin, për shumë vite, një mundësi për të realizuar projekte të mëdha infrastrukturore dhe shërbime publike pa rritur borxhin publik. Shteti mori përsipër rrezikun financiar, ndërkohë që i ofronte sektorit privat mundësinë për të fituar norma të larta të kthimit. Kjo ka ndodhur në shumë raste, sidomos në koncesionet që lidhen me menaxhimin e mbetjeve dhe infrastrukturën. Por, kohë pas kohe, hetimet e Strukturës së Posaçme Antikorrupsion (SPAK) kanë zbuluar shkelje të mëdha, përfshirë abuzime financiare dhe korrupsion, që kanë dëmtuar interesin publik.
Një nga rastet më të diskutuar është ai i inceneratorëve, ku kompanitë përfituan fonde të mëdha nga buxheti i shtetit, por dështuan të realizonin shërbime të cilësisë së pritur. Abuzimet me procedurat e dhënies së koncesioneve, manipulimi i fakteve dhe falsifikimi i dokumenteve ka bërë që shumë prej këtyre projekteve të kenë një impakt negativ në shëndetin e financave publike dhe kanë ngjallur dyshime të mëdha për mënyrën se si janë menaxhuar këto fonde.
Kthehet modeli i monopoleve shtetërore
Pas viteve të abuzimeve dhe hetimeve të shumta, qeveria shqiptare ka filluar të rishikojë politikën e saj për partneritetet publike-private dhe ka vendosur të rikthejë disa sektorë nën kontrollin e shtetit. Ky ndryshim ka sjellë një rikthim të monopolet shtetërore në disa fusha, veçanërisht në ato ku fitimet e koncesionarëve janë më të larta. Këto monopolet janë shpesh më të kontrolluara dhe, megjithëse mund të ofrojnë shërbime më të sigurta dhe me cilësi më të lartë, ato gjithashtu mund të ngadalësojnë ritmin e inovacionit dhe të zhvillimit në treg.
Një shembull i qartë i këtij ndryshimi është kalimi i aktiviteteve të prodhimit të pasaportave dhe kartave të identitetit nga një kompani private tek një shoqëri me kapital shtetëror. Kompania e re, “IdentiTek”, ka raportuar fitime shumë më të larta në vitin e parë të aktivitetit të saj, duke treguar se sektori shtetëror mund të menaxhojë me sukses disa shërbime që dikur ishin nën koncesione. Po ashtu, koncesionet e tjera që kanë përfunduar janë zëvendësuar nga institucione shtetërore, të cilat po arrijnë të ofrojnë shërbime me norma fitimi të ngjashme.
Pse qeveria Po “pendohet” dhe cilat janë efektet?
Ka disa arsye përse qeveria ka nisur të rishikojë partneritetet publike-private dhe të rikthejë monopolet shtetërore. E para është rritja e kostove për shtetin për shkak të rritjes së pagave dhe rritjes së kostove operative të disa koncesioneve. Për shembull, disa kompani private kanë kërkuar të rrisin tarifat për shërbimet që ofrojnë, duke rritur kështu shpenzimet për buxhetin e shtetit. Në disa raste, si në atë të inceneratorëve, janë përdorur mekanizma të pastrimit të parave dhe abuzimi me fondet publike ka krijuar një klimë të pakënaqësisë dhe dyshimi te qytetarët dhe shoqëria.
Në anën tjetër, monopolet shtetërore mund të ofrojnë një nivel më të madh kontrolli mbi shërbimet dhe mund të garantojnë cilësi më të mirë dhe më të qëndrueshme. Megjithatë, ka gjithashtu rreziqe, përfshirë rritjen e burokracisë dhe uljen e efikasitetit në menaxhimin e shërbimeve. Shteti mund të ketë më shumë mundësi për të garantuar se paratë e taksave shpenzohen me kujdes dhe që shërbimet janë të aksesueshme për të gjithë qytetarët, por gjithashtu ka një tendencë të menaxhimit të ngadaltë dhe të centralizuar.
Ndikimi në ekonominë shqiptare
Rikthimi i monopolet shtetërore ka një ndikim të drejtpërdrejtë në ekonominë shqiptare. Nga njëra anë, mund të sjellë një rritje të investimeve shtetërore dhe mund të ndihmojë në përmirësimin e infrastrukturës dhe shërbimeve publike, duke i bërë ato më të qëndrueshme dhe të mbikëqyrura. Nga ana tjetër, ky model mund të ndalë përparimin dhe konkurencën, duke çuar në një zvogëlim të mundësive për zhvillim të mëtejshëm.
Në një situatë ku qeveria kërkon të rrisë besimin e qytetarëve dhe të rregullojë financat publike, rikthimi i monopolet shtetërore mund të jetë një zgjedhje taktike për të garantuar stabilitetin e shërbimeve dhe për të shmangur rreziqet e mëtejshme të abuzimeve dhe korrupsionit që kanë karakterizuar disa koncesione. Por, për të shmangur stagnimin dhe për të garantuar rritje ekonomike, është e domosdoshme që shteti të mbajë një balancë të kujdesshme ndërmjet kontrolleve shtetërore dhe mundësive për sektorin privat për të kontribuar në zhvillimin ekonomik të vendit.
…
Në përfundim, është e qartë se modeli i partneritetit publik-privat ka sjellë disa përfitime ekonomike për Shqipërinë, por gjithashtu ka nxjerrë në pah shumë mangësi dhe abuzime që janë bërë shkak për një rishikim të politikës. Rikthimi i monopoleve shtetërore mund të jetë një zgjidhje afatshkurtër për të menaxhuar disa sektore kyçe, por për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm dhe të drejtë, duhet të ekzistojë një balancë e kujdesshme midis sektorëve privat dhe shtetëror.
Artikullin origjinal, mbi të cilin bazohet ky koment, mund ta gjeni në faqen zyrtare të Monitor.al.