Tirana dhe Athina duket se po i japin fund një dekade tensione të ndërsjella dhe po hapin një kapitull të ri në marrëdhëniet e tyre dypalëshe. Sipas një raportimi ekskluziv të gazetës greke Kathimerini, qeveria shqiptare ka pranuar një sërë kërkesash të minoritetit grek, duke përfshirë të drejtën e vetëdeklarimit etnik pa dokumente shtesë, përdorimin e gjuhës greke edhe në zona ku komuniteti grek përbën më pak se 20% të popullsisë, si dhe një angazhim për të rishikuar çështjen e pronave të këtij minoriteti. Në këmbim, Greqia ka premtuar të mos pengojë hapjen e kapitujve të negociatave për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Europian dhe të zbusë qëndrimin e saj për disa çështje të tjera diplomatike.
Ky zhvillim, i konsideruar një “dritare e re konsultimi” midis dy vendeve, vjen pas një periudhe të gjatë tensionesh të ndikuara nga rasti i eurodeputetit Fredi Beleri, i cili aktualisht ndodhet në burg në Shqipëri. Çështja e tij kishte krijuar një bllokadë të konsiderueshme në marrëdhëniet Athinë-Tiranë, duke e bërë Greqinë një nga kundërshtueset më të ashpra të përparimit të Shqipërisë drejt BE-së. Sipas Kathimerini, zyrtarë të lartë të dy qeverive kanë zhvilluar bisedime intensive në javët e fundit, me ndërmjetësimin e Brukselit, për të gjetur një gjuhë të përbashkët mbi një sërë çështjesh të ndjeshme.
Një lëshim domethënës nga qeveria shqiptare
Sipas raportit, një nga hapat e parë konkretë të qeverisë shqiptare ishte miratimi i një ligji që u mundëson anëtarëve të minoritetit grek të vetëdeklarohen pa pasur nevojë për dokumentacion shtesë. Ky ndryshim do t’u japë mundësinë personave që ndihen grekë të regjistrohen si të tillë, pavarësisht vendbanimit të tyre brenda territorit shqiptar. Kjo është një kërkesë e vjetër e Athinës, që deri më tani kishte hasur në rezistencën e autoriteteve shqiptare, të cilat kishin frikë se një masë e tillë mund të krijonte tensione të brendshme.
Përveç kësaj, Tirana ka pranuar të bëjë disa lëshime të tjera në fushën e të drejtave të minoriteteve, duke lejuar përdorimin zyrtar të gjuhës greke në zona ku minoriteti është nën 20% e popullsisë. Ky vendim përfshin jo vetëm tabelat dygjuhëshe, por edhe akses më të lehtë në shërbime publike për anëtarët e minoritetit grek.
Një tjetër çështje me rëndësi është ajo e pronave të minoritetit grek. Greqia ka pretenduar prej kohësh se shumë prona të grekëve të Shqipërisë janë sekuestruar ose nuk janë kthyer tek pronarët legjitimë. Kathimerini raporton se qeveria shqiptare ka shprehur gatishmërinë për të krijuar një mekanizëm të veçantë për zgjidhjen e këtyre çështjeve, me ndihmën e ekspertëve grekë dhe mbikëqyrjen e Brukselit.
Në anën tjetër, Shqipëria ka kërkuar që Greqia të lehtësojë procesin e njohjes së sigurimeve shoqërore për shqiptarët që kanë punuar dhe jetuar në Greqi. Ky ka qenë një problem i madh për mijëra emigrantë shqiptarë, të cilët pas kthimit në Shqipëri nuk kanë mundur të përfitojnë pensionet e fituara gjatë viteve të punës në vendin fqinj.
Heqja e ligjit të luftës dhe çështja çame
Një tjetër pikë kyçe e negociatave është diskutimi për heqjen e ligjit grek të luftës, një çështje që daton që nga Lufta e Dytë Botërore. Ligji i luftës midis Greqisë dhe Shqipërisë mbetet teknikisht në fuqi, duke krijuar një pengesë ligjore për njohjen e disa të drejtave të shqiptarëve që u dëbuan nga Greqia pas luftës.
Në këtë kontekst, çështja e pronave të shqiptarëve çamë ka qenë gjithmonë një temë e ndjeshme në marrëdhëniet midis dy vendeve. Sipas Kathimerini, Tirana dhe Athina kanë rënë dakord të trajtojnë këtë çështje përmes mekanizmave ligjorë dhe diplomatikë, megjithëse mbetet e paqartë se çfarë lëshimesh konkrete mund të bëjnë palët në këtë drejtim.
Greqia i hap rrugën Shqipërisë në BE
Në këmbim të këtyre lëshimeve nga ana e Shqipërisë, Greqia ka pranuar të mos pengojë hapjen e kapitujve të negociatave për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Europian. Kjo është një lëvizje e rëndësishme, pasi Athina kishte kërcënuar më parë se do të bllokonte përparimin e Shqipërisë nëse çështjet e minoritetit grek nuk trajtoheshin në mënyrë të kënaqshme.
Për më tepër, Greqia ka sinjalizuar se është e gatshme të ndihmojë Shqipërinë në përshpejtimin e reformave të saj dhe të mbështesë integrimin e saj europian. Ky është një ndryshim i madh në qëndrimin e Athinës, e cila më parë kishte marrë një pozicion më të ashpër ndaj Shqipërisë.
A mund të zgjidhet çështja e kufirit detar?
Një nga çështjet më të ndjeshme në marrëdhëniet mes dy vendeve është kufiri detar dhe përcaktimi i Zonës Ekskluzive Ekonomike (ZEE) në detin Jon. Sipas Kathimerini, të dyja palët kanë shprehur gatishmërinë për të rifilluar negociatat për këtë çështje, por mbetet ende e paqartë nëse do të arrihet një marrëveshje e shpejtë. Marrëveshja e mëparshme e arritur në vitin 2009 u anulua nga Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë, duke krijuar tensione mes dy vendeve.
Zgjedhjet e 11 majit dhe lëvizjet e Ramës
Këto negociata vijnë në një moment të rëndësishëm politik për kryeministrin shqiptar, Edi Rama, i cili përgatitet për zgjedhjet parlamentare të 11 majit. Perspektiva e integrimit europian është një nga kartat më të forta që ai mund të përdorë për të fituar mbështetjen e elektoratit, veçanërisht në një kohë kur opozita është e përçarë dhe përballon sfida të brendshme.
Nga ana tjetër, qeveria greke e Kyriakos Mitsotakis duket e prirur të përfitojë nga ky moment për të zgjidhur çështje të mbetura pezull dhe për të forcuar ndikimin e saj në Ballkan.
Një erë e re në marrëdhëniet dypalëshe?
Për shumë vëzhgues, këto zhvillime shënojnë një pikë kthese në marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Greqisë. Nëse këto negociata çojnë në zgjidhje konkrete, ato mund të hapin një kapitull të ri bashkëpunimi midis dy vendeve, duke u dhënë fund tensioneve historike dhe duke krijuar një bazë të re për marrëdhënie të qëndrueshme dypalëshe.
Për momentin, gjithçka mbetet në duart e negociatorëve dhe vullnetit politik të të dyja qeverive. Por një gjë është e sigurt: Athina dhe Tirana po flasin më shumë me njëra-tjetrën se kurrë më parë.