Tensioni institucional mes Gjykatës Kushtetuese, Presidencës dhe Kuvendit ka hyrë në një fazë kritike, ku veprimet e kreut të Gjykatës së Lartë dhe njëkohësisht kryetar i Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, Sokol Sadushi, po ngjallin shqetësim të thellë për rrezikun e kapjes së institucioneve kushtetuese.
Në qendër të debatit është procedura për zëvendësimin e vakancave në Gjykatën Kushtetuese, e cila ka hyrë në ngërç institucional pas pezullimit të njëanshëm të garës për pasuesen e gjyqtares Elsa Toska, me argumentin se numri i kandidatëve kishte rënë nën pragun prej tre personash. Ky veprim, i marrë nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi (KED) nën drejtimin e Sadushit, ngre pikëpyetje serioze mbi tejkalimin e kompetencave dhe ndikimin e njëanshëm në balancën e pushteteve.
Pezullim pa mandat kushtetues
Ligji dhe Kushtetuta janë të qarta: KED është organ këshillimor, i mandatuar vetëm për të verifikuar kandidatët dhe për t’ua përcjellë listat institucioneve përkatëse. Vendimi për të vijuar apo jo me emërimin i takon institucionit që ka kompetencën për të plotësuar vakancën – në këtë rast Kuvendit të Shqipërisë.
Megjithatë, KED, përmes interpretimit të një vendimi të vitit 2019, vendosi pezullimin e procedurës dhe nisjen e një procesi të ri, duke ndërhyrë në një hapësirë që nuk i takon dhe duke shtuar një precedent të rrezikshëm në funksionimin e sistemit të drejtësisë. Ky veprim e vendos Këshillin në pozicionin e një organi bllokues, jo më garantues të transparencës dhe meritokracisë.
Përpjekje për të kontrolluar tre mandate kushtetuese
Në vitin 2025, Sadushi mban në dorë fatin e tre vakancave në Gjykatën Kushtetuese: mandati i përfunduar i Holta Zaçaj, dorëheqja e Elsa Toskës dhe tentativa për ndërprerjen e mandatit të gjyqtares Sonila Bejtja. Ky përqendrim i pazakontë i ndikimit mbi përbërjen e një institucioni të pavarur kushtetues është një alarm i qartë për ndërhyrje në rendin kushtetues dhe pavarësinë e gjyqësorit.
Më shqetësues është fakti që përpjekja për ndërprerjen e mandatit të Sonila Bejtjas është inicuar nëpërmjet një interpretimi të zgjeruar të kompetencave presidenciale dhe më pas është mbështetur publikisht nga Sadushi, përmes një letre që nuk është konsultuar me anëtarët e Gjykatës së Lartë, dhe që përmban tone arrogante ndaj Gjykatës Kushtetuese.
Rreziku i precedentin institucional
Nëse një anëtar i një organi kushtetues, si Sadushi, mund të ndikojë në mënyrë të njëanshme dhe të paligjshme procedurat e emërimit në Kushtetuese, kjo krijon një precedent të rrezikshëm për futjen e sistemit të drejtësisë në një cikël të mbyllur kontrolli dhe favorizimi politik.
Veprimet e Sadushit sfidojnë ekuilibrat e brendshëm të sistemit, përfshirë marrëdhëniet mes institucioneve, kompetencat kushtetuese dhe transparencën në vendimmarrje. Kur këto kufij kapërcehen në mënyrë sistematike, nuk jemi më përballë një debati teknik, por të një modeli të institucionalizuar të ndërhyrjes në drejtësi.
Përfundim: nevojë për rivlerësim të menjëhershëm institucional
Shqipëria, vetëm një dekadë pas nisjes së Reformës në Drejtësi, ndodhet sot përballë një prove të fortë për të mbrojtur integritetin e sistemit kushtetues. Roli i Sokol Sadushit në pezullimin e procedurave kushtetuese dhe në tentativat për të ndikuar drejtpërdrejt në përbërjen e Gjykatës Kushtetuese nuk mund të mbetet pa analizë, transparencë dhe përgjegjësi institucionale.
Është momenti që Kuvendi, Presidenca, Gjykata Kushtetuese dhe komuniteti ndërkombëtar të kërkojnë qartësi, transparencë dhe respekt të kompetencave kushtetuese për të shmangur kthimin e Reformës në Drejtësi në një mjet të centralizimit dhe kontrollit institucional, i diktuar nga interesa të njëanshme.