Kryeministri Edi Rama ka vijuar akuzat e tij ndaj gjyqtarit Hazbi Balliu, pasi ky i fundit vendosi të bllokojë konfiskimin e një pallati pa leje në Tiranë. Sipas Ramës, gjykatësi “i doli kundër shtetit” dhe vendosi në favor të një ndërtuesi që kishte ngritur një godinë të tërë pa leje. Kreu i qeverisë publikoi dokumente duke e cilësuar vendimin “skandaloz” dhe të marrë “në më pak se 10 minuta”.
Por përtej debatit politik, ky qëndrim ngre pyetje serioze mbi funksionimin e gjykatave administrative, ndarjen e pushteteve dhe respektimin e shtetit ligjor në Shqipëri.
Çfarë janë gjykatat administrative?
Gjykatat administrative janë ngritur për të garantuar që qytetarët, bizneset apo çdo palë që prekët nga një vendim i një institucioni shtetëror, të kenë mundësi ligjore për ta kundërshtuar atë vendim. Në këto gjykata shqyrtohen kryesisht konfliktet administrative – pra rastet kur individët apo subjektet private nuk janë dakord me aktet, veprimet apo mosveprimet e institucioneve shtetërore.
Ky është një mekanizëm bazë i shtetit të së drejtës: asnjë vendim administrativ nuk është i paprekshëm, dhe gjykata ka rolin e kontrollit të ligjshmërisë. Në rastin konkret, gjyqtari Balliu vendosi pezullimin e një akti administrativ të Agjencisë së Kadastrës, në pritje të një shqyrtimi të mëtejshëm gjyqësor. Ky është një instrument i njohur ligjor, i quajtur sigurim padie, i cili përdoret për të shmangur pasoja të pariparueshme nëse më pas vendimi i administratës rezulton i paligjshëm.
Rreziku i logjikës “gjyqtari nuk del kundër shtetit”
Deklaratat e kryeministrit se gjyqtari “nuk duhet t’i dalë kundër shtetit” përbëjnë një logjikë të rrezikshme për sistemin demokratik. Në fakt, nëse gjykatat administrative nuk do të kishin të drejtë të vendosnin kundër shtetit, atëherë ky mekanizëm do të ishte i panevojshëm.
Në thelb, kjo do të thotë se qeveria është gjithmonë e drejtë dhe vendimet e saj nuk mund të kontestohen – një qasje që bie ndesh me parimin e ndarjes së pushteteve dhe me të drejtën e qytetarëve për t’u mbrojtur nga abuzimet e pushtetit.
Nëse ndiqet kjo logjikë, atëherë çdo gjykatës që merr një vendim në favor të qytetarit apo biznesit dhe kundër një institucioni shtetëror, do të shpallet “armik i shtetit”. Ky është një precedent i rrezikshëm që rrezikon të paralizojë sistemin gjyqësor dhe të forcojë më tej pushtetin e ekzekutivit mbi të gjitha pushtetet e tjera.
Pasoja për shtetin ligjor
Shteti ligjor funksionon mbi balancën mes pushteteve: ekzekutivi nxjerr aktet, legjislativi miraton ligjet, ndërsa gjyqësori kontrollon ligjshmërinë e veprimeve të institucioneve. Kur një nga pushtetet – në këtë rast ekzekutivi – kërkon të imponojë vendimet e tij mbi gjyqësorin, krijohet një përplasje që cënon të gjithë arkitekturën kushtetuese të vendit.
Në praktikë, mesazhi i Ramës për gjyqtarët është i qartë: kush merr vendime që pengojnë qeverinë, do të ekspozohet publikisht dhe do të stigmatizohet si kundërshtar i shtetit. Ky presion politik i hapur jo vetëm që rrezikon të intimidojë gjyqtarët, por edhe ul besimin e publikut se vendimet gjyqësore janë të pavarura dhe të bazuara mbi ligjin.
Rasti i gjyqtarit Balliu është më shumë sesa një konflikt për një pallat pa leje. Ai është një provë e rëndësishme për të parë nëse gjyqësori shqiptar do të mund të ruajë pavarësinë e tij përballë presionit politik, apo nëse do të shndërrohet në një instrument të qeverisë.
Nëse logjika e kryeministrit mbizotëron, atëherë gjykatat administrative humbasin funksionin e tyre, qytetarët mbeten pa një mekanizëm mbrojtës ndaj shtetit, dhe Shqipëria largohet edhe më shumë nga standardet e një demokracie funksionale.