Kur flasim për luftë, mendojmë për ushtarët në vijën e frontit – ose ata që tërheqin këmbëzën dhe ata që janë përgjegjës për vdekjen ose plagosjen e personave që synojnë. Por sipas një hulumtimi gjatë dekadave të fundit një i tretë është përfshirë në zhvillimin e luftës: avokatët.
Këshilltarët ligjorë (të quajtur edhe avokatë ushtarakë) janë trajnuar si ushtarë dhe janë gjithashtu avokatë të kualifikuar. Është detyra e një avokati ushtarak të interpretojë rregullat e panumërta të luftës, të peshojë rrezikun ligjor të një veprimi të propozuar dhe të japë këshilla dhe një varg opsionesh të ligjshme për veprimtaritë ushtarake për komandantët që janë lënë në harresë.
Kjo mund të përfshijë udhëzime për llojin e armëve që duhet të përdoren, kohën e një sulmi për të zvogëluar rrezikun e viktimave, ose nëse komandantët duhet të mbajnë dhe të presin për më shumë informacion para se të vazhdojnë me planin e tyre, raporton abcnews.al
Ushtarakët e shtetit kanë punësuar avokatë për dekada – madje me shekuj. Por që nga fillimi i ” luftës kundër terrorizmit ” në 2001, avokatët ushtarakë kanë luajtur një rol gjithnjë e më të rëndësishëm për të vendosur se kush jeton dhe kush vdes në zonat moderne të konfliktit.
Disa avokatë ushtarakë në vende të ndryshme në Lindjen e Mesme, Europë dhe Amerikën e Veriut – nga bazat ushtarake, kafenetë e zhurmshme dhe madje edhe shtëpitë dhe kopshtet e tyre kanë folur në mënyrë të sinqertë për mënyrën se si komandantët kanë marrë në konsideratë këshillat e tyre ligjore në operacionet vdekjeprurëse ushtarake, por edhe për shqetësimin e shëndetit të tyre mendor.
Këshilltarët ligjorë shpesh gjenden në situata kur duhet të jenë të pranishëm në dhomat e operacioneve në mes të natës, të rishikojnë situatën dhe të japin përfundimin e tyre. Dhe megjithëse avokatët ushtarakë marrin trajnim specifik para se të fillojnë punën e tyre, hulumtimi sugjeron që nuk është gjithmonë e mjaftueshme për t’i përgatitur ata për këshillimin efektiv se kush duhet të jetojë dhe kush duhet të vdesë në zonat e luftës.
Këshilltarët ligjorë nuk janë vendimmarrës: puna e tyre është të këshillojnë. Mbetet përgjegjësia e komandantëve ushtarakë të vendosin, për shembull, nëse një grevë vazhdon apo jo. Por sipas hulumtimit në shumë raste, komandantët ndonjëherë u drejtohen avokatëve për mbështetje psikologjike dhe morale, si dhe për këshilla ligjore.
Një avokat ushtarak përshkroi se si këshillat e tij kishin një “fuqi pothuajse hyjnore” që mund t’i bënte komandantët të hezitonin nga intuita e tyre. Një avokat tjetër foli për realitetin e pushtetit që ai ka në dorë :
Unë, si këshilltar ligjor, jam duke u pyetur nga komandanti nëse mund të vrasë legalisht këta njerëz. Unë jam gjykatësi – ai juria dhe ekzekutuesi.
Një avokat tjetër tha se ai ndjehej “më shumë si klerik sesa si avokat” sepse komandantët i kërkuan jo vetëm këshilla ligjore por edhe për shfuqizimin moral. Ndërsa një avokat tjetër tha se mbështetja e tij ligjore ishte një komponent jetik në “vrasjen e qenieve njerëzore në emër të shtetit”, raporton abcnews.al
SHBA filloi pionierin e përdorimit të këshilltarëve ligjorë në operacionet e shënjestrimit ajror në fillimin e viteve 1990. Por tani shumë kombe të tjera, duke përfshirë Izraelin , Mbretërinë e Bashkuar , Australinë , Kanadanë , Francën dhe Holandën, së bashku me vendet e tjera anëtare të NATO-s , këshillohen rregullisht nga ekspertë ligjorë para, gjatë dhe pas fillimit të sulmeve ushtarake.
Hulumtimi përqendrohet në mënyrë specifike në SHBA dhe Izrael dhe vlerëson shkallën në të cilën këshilltarët ligjorë janë të përfshirë në faza të ndryshme të shënjestrimit ajror – i njohur ” zinxhiri i vrasjes ” – një proces përmes të cilit një objektiv identifikohet, gjurmohet dhe në fund të fundit vritet ose shkatërrohet.
Në dekadat e fundit, ndërsa teknologjitë e mbikëqyrjes janë bërë më të sofistikuara dhe të përhapura, zinxhiri i vrasjeve është rritur edhe më shumë. Një proces që dikur zgjati disa javë (dhe ndonjëherë edhe muaj) mund të ndodhë, në teori, në orë dhe minuta.
Kjo do të thotë që avokatët ushtarakë shpesh operojnë në ambiente me presion të lartë – ku nuk ka kohë për diskutim. Dhe ndonjëherë avokatët dhe komandantët ushtarakë i shqyrtojnë gjërat gabim. Ashtu si në vitin 2016, kur avionët e armatosur amerikanë qëlluan në një spital të drejtuar nga organizata e ndihmës Médecins Sans Frontières në Afganistan duke menduar se ishte një ndërtesë armike.
Ose në 2002, kur Forca Ajrore e Izraelit vrau trembëdhjetë civilë në Gaza, përfshirë tetë fëmijë, me një bombë të destinuar për një udhëheqës ushtarak. Në një rast tjetër në Gaza, më shumë se 20 anëtarë të një familje u vranë në një sulm të vetëm.
Në fakt, një studim nga organizata jofitimprurëse Human Rights Watch zbuloi se operacionet e shënjestrimit tentojnë të shkaktojnë më shumë viktima civile sesa operacionet e planifikuara – ku ka më shumë kohë dispozicion për të marrë vendimet.
Në një sulm të dokumentuar mirë në Mosul , Irak, në 2015, një civil i pafajshëm, Basim Razzo, humbi të gjithë familjen e tij nga një sulm ushtarak i orkestruar nga SHBA dhe u ekzekutua nga Forcat Ajrore Holandeze si pjesë e luftës kundër Shtetit Islamik, raporton abcnews.al
Ushtria amerikane pretendoi se “shënjestra” ishte një kompleks i Shtetit Islamik që prodhonte bomba, por në të vërtetë, ishin dy shtëpi – njëra ku Basim jetonte me gruan e tij, Mayada dhe vajzën, Tuqa dhe pranë, një tjetër ku vëllai i tij, Mohannad , jetonte me gruan e tij, Azza dhe djalin, Najib.
Basim ishte i mbijetuari i vetëm dhe pas hetimeve të gjata ushtria amerikane i ofroi atij 15,000 dollarë amerikanë si kompensim – gjë të cilën ai e refuzoi. Basim, në një intervistë ka treguar se sa e vështirë ishte jeta e përditshme. Ai vuan nga dhimbje kronike dhe ka bërë disa operacione. Ai nuk është në gjendje të punojë dhe të sigurojë jetesën për shkak të plagëve të tij të vazhdueshme, dhe është shumë i pikëlluar për humbjen e familjes së tij.
Siç tha Basim, “nuk ka fjalë për të përshkruar atë qëndodhi”. Pesë vite pas sulmit dhe ende i paaftë për të ecur ose për të punuar, qeveria holandeze i dha dëmshpërblim Basimin, të cilën ai e pranoi.
Disa avokatë ushtarakë kanë çrregullime të stresit post-traumatik (PTSD). Kufijtë e ligjit, megjithëse janë porozë, mund të përcaktojnë përkohësisht hapësirën e dhunës së lejuar, por nuk është gjithmonë e dobishme për të shkuar në drejtim të së gabuarës- veçanërisht kur ka të bëjë me vendimin për t’i dhënë fund jetës së njerëzve. Përktheu Sonila Backa-abc