Projektuesja kanadeze-iraniane, Roya Aghighi dëshiron që ju të imagjinoni se këmisha juaj është e gjallë. Aghighi shpreson se ne mund të zhvillojmë një marrëdhënie më intime me modën, duke i trajtuar rrobat si qenie të gjalla që kanë nevojë për ndihmën tonë për të mbijetuar.
“Ju nuk do të hidhni rrobat tuaja në cep të dollapit tuaj ose në lavatriçe”, tha ajo për CNN. “Do të ndryshojë menjëherë mënyrën se si mendoni për veshjen tuaj.” Eksperimenti i mendimit të Aghighi nuk është aq i largët sa mund të duket.
Duke punuar me një grup shkencëtarësh në Universitetin e British Columbia (UBC), ajo ka shpikur një pëlhurë të gjallë, të bio-degradueshëm të quajtur Biogarmentry. Bërë nga algat, tekstili i biofabrikuar më pas fotosintetizohet, duke pastruar kështu ajrin përreth tij.
UBC pretendon se është tekstili i parë i gjallë dhe fotosintezues dhe e ka modeluar materialin në një veshje të tejdukshme, si mantel. Ndërsa prototipat si këta janë ende në fazat e hershme të kërkimit dhe modelimit, dhe larg prodhimit masiv, ato sfidojnë industrinë e modës të ri-imagjinojë mënyrat se si mund të zvogëlojë gjurmën e saj kolosale të karbonit përmes pëlhurave alternative.
Dështimi i modës klasike
Moda është një nga industritë më ndotëse në botë. Është përgjegjëse për më shumë emetime të karbonit sesa fluturimet ndërkombëtare dhe transporti së bashku, që arrin në 10% të të gjitha gazrave serë të emetuara në të gjithë botën, sipas shifrave nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin (UNEP).
Konsumatorët amerikanë po blejnë më shumë veshje se kurrë, duke veshur secilin artikull më pak herë dhe duke dërguar pothuajse 70% të rrobave dhe këpucëve të prodhuara çdo vit në deponi, sipas Agjencisë së Mbrojtjes së Mjedisit të SHBA.
Ndryshimi i marrëdhënies sonë me veshjet, nga një konsum i pakujdesshëm i modës së shpejtë në një lidhje empatike, është një nga drejtuesit kryesorë të Aghighi. Ndërsa veshja e saj inovative tani është vetëm në fazën e provës së konceptit, blerësit një ditë mund të udhëzohen të shtrijnë pëlhurën përpara një dritare para se ta veshin. Me rrezet e diellit dhe një spërkatje uji, algat e saj një qelizore ‘klamydomonas reinhardtii’ marrin jetë.
Aghighi parashikon që zakonet e konsumit do të marrin shumë kohë për të ndryshuar. “Do të jetë një zhvendosje e ngadaltë,” tha ajo. “Por unë shpresoj se do të jetë afatgjatë.”
Moda negative e karbonit
Të lashtat e përdorura tradicionalisht për të bërë veshje, nga pambuku tek kërpi, thithin karbon ndërsa rriten. I njëjti fenomen ndodh edhe për kultura të tjera të ndryshme që derivojnë nga bimët. Por nga fillimi në fund, shumica e materialeve natyrore janë akoma emetues të karbonit. Merrni një bluzë të vetme të bërë nga pambuku, fibra natyrale më e përdorur në botë, si një shembull.
Gjurma e vlerësuar e një këmishe pambuku gjatë jetës së saj është 15 kilogramë dioksid karboni, me pjesën më të madhe të asaj që emetohet gjatë prodhimit dhe ngjyrosjes me energji intensive.
Në vitet e fundit, startup-et mjedisore kanë propozuar një numër të fibrave natyrore alternative, nga druri i ahut për rroba plazhi që duken si prej Kashmiri e deri tek lëkura e kaktusit. Shumë prej tyre kanë potencial për të sekuestruar karbonin por asnjë prej tyre nuk ka rezultuar të arrijë emisione neto-zero gjatë ciklit të jetës së një rrobe, veçanërisht kur larja dhe tharja e rrobave shtojnë ndjeshëm gjurmën e tyre të përgjithshme. Në vend të kësaj, të ashtuquajturat marka “negative të karbonit” përdorin kompensimin e karbonit – mbjelljen e pemëve – për të ulur emetimet e tyre neto.
Ashtu si pambuku ose kërpi, algat sekuestrojnë karbon ndërsa rritet, duke u fotosintetizuar për të kapur dioksidin e karbonit nga ajri. Mikroalgat mund të kapin dhjetë herë më shumë rrezet e diellit sesa bimët tokësore, dhe ato rriten shpejt – me disa specie në gjendje të dyfishojnë biomasën e tyre brenda disa orësh. Mund të shndërrohen në pluhur, përpara se të hidhet në një fibër.
Mesazhi
Shkallëzimi i qëndrueshëm i prodhimit të pëlhurave me bazë algat do të jetë thelbësor nëse këto veshje do të bëhen baza për modën me emetime negative të karbonit.
Bioteknologjia e algave është një biznes i madh. Përtej botës së modës, ajo është parë si një alternativë për plastikat e poliuretanit – plastika më e zakonshme në botë, e cila përdoret në gjithçka, nga çantat te mobiljet në natyrë – si dhe në pëlhura.
Specialistët në këtë fushë thonë se materialet me bazë algat janë aktualisht, aty ku teknologjitë e automjeteve elektrike ishin një dekadë më parë.
Start up-et e bioteknologjisë nga SHBA e deri në Kinë po garojnë për të rritur këto pëlhura, nga konceptet në proceset e prodhimit në masë që mund të konkurrojnë me pambukun ose materiale sintetike në çmim. Kjo rrugë premtuese tregon se veshjet e bazuara në alga mund të jenë jo vetëm të shëndosha për mjedisin, por estetikisht të guximshme dhe futuriste.
Në laborator, pëlhura e Aghighi zhvillon modele të ndryshme – forma organike, njolla dhe breza – ndërsa algat rriten, tregon projektuesja. Kur rrobat të përfundojnë procesin e krijimit dhe të jenë në dispozicion komercialisht, ajo imagjinon njerëzit teksa kujdesen për mantelin e tyre organik si të ishte një kafshë shtëpiake e cila përveç se ti shërbejë estetikisht do t’i ndihmojë ata edhe në pastrimin e ajrit përreth. (CNN)