Qeveria e shet si sukses “historik” përfitimin e 32 milionë eurove nga Plani i Rritjes së BE-së. Por nëse e vendosim këtë shifër në kontekstin real të ekonomisë dhe financave publike, tabloja ndryshon rrënjësisht: mbi 650 milionë euro fonde publike dhe grante kanë mbetur të pashfrytëzuara në vitin 2024 dhe në gjashtëmujorin e parë të 2025-s. Me fjalë të thjeshta, 32 milionë euro janë më pak se 5% e boshllëkut që vetë shteti ka krijuar duke mos shpenzuar dhe mos investuar me kohë.
Çfarë Do Të Thotë Realisht 32 Milionë?
- Efekt i kufizuar makroekonomik: Me këtë madhësi, impakti në rritjen ekonomike, punësim apo të ardhura është minimal në krahasim me potencialin e fondeve të pambërritura në ekonomi.
- Sukses i marketuar, jo i materializuar: Kur mungon ekzekutimi i investimeve dhe absorbohen shumë pak grante, çdo shumë e vogël amplifikohet propagandistikisht — por nuk ndryshon dot përditshmërinë e qytetarëve.
Ku Dështojnë Pikat Kritike (Dhe Pse Nuk Po Vijnë Paratë)
- Planifikim i dobët buxhetor
Projektet futen në buxhet pa dokumente të pjekura (feasibility, cost-benefit, të drejta prone, leje mjedisore). Pastaj ngecin, rishikohen, shtyhen. - Prokurim i ngadaltë dhe i kontestuar
Afatet shkelen, tenderët kundërshtohen, bëhen ankesa në KPP dhe dokumentet kthehen për korrigjime. Çdo cikël vonese “ngrën” një vit fiskal. - Mungesë bashkëfinancimi dhe “co-funding gaps”
Grantet kërkojnë bashkëfinancim kombëtar. Kur ky nuk planifikohet saktë ose vonohet, projektet nuk hyjnë në zbatim, edhe kur BE është gati të paguajë. - Kapacitete menaxheriale të pamjaftueshme
Zyrat e projekteve kanë mungesë strukturash PMO (project management office), si dhe mungesë profilash teknikë (inxhinieri, financë, mjedis, prokurim). - Standardet e BE-së ≠ praktikat vendore
Kur projektizimi bëhet me standarde vendore dhe jo sipas kërkesave të BE-së, dosjet kthehen mbrapsht. Çdo ri-draftim do të thotë muaj të humbur. - PPP-të si “bypass”
Kur investimet publike zëvendësohen me PPP pa bashkëfinancim nga grantet, kostoja e përgjithshme rritet në afatgjatë dhe hapësira fiskale ngushtohet. - Bujqësia dhe IPARD
Procedurat komplekse, këshillimi i dobët për aplikantët dhe listat e gjata të korrigjimeve krijojnë një rrjetë burokratike që i lë fondet të bllokuara.
Sa Kushton Mosshpenzimi? (Kosto Oportuniteti)
- Punësimi i humbur: Projektet infrastrukturore, ujësjellës, bujqësi, energji — të gjitha kanë efekt shumëzues në punësim. Mosshpenzimi do të thotë vende pune të paprodhuara.
- Produktiviteti i ulët: Investimet publike në rrugë sekondare, ujitje, logjistikë dhe dixhitalizim administrativ rrisin efikasitetin e biznesit. Pa to, produktiviteti ngec.
- Rrezik fiskal afatgjatë: Kur grantet zëvendësohen me PPP të kushtueshme, barra shlyhet për vite, duke kufizuar investimet e së ardhmes.
“Fletushka” E Suksesit Vs. Tabela E Kontrollit
Narrativa publike: “Morrëm 32 milionë euro, jemi të parët në rajon!”
Kontrolli teknik që mungon:
- Sa projekte kanë FS dhe CBA të certifikuara?
- Sa tenderë janë në ankesa dhe sa kohë marrin?
- Sa projekte kanë co-funding të garantuar?
- Sa të ardhura ka gjeneruar ekzekutimi real (jo njoftimet)?
Pa këto përgjigje, 32 milionë euro mbeten vetëm një shifër në ekran, jo frymë në ekonomi.
Çfarë Duhet Bërë (Plan Veprimi Me Afate)
Brenda 30 ditëve
- Task-forcë e ekzekutimit me mandat të qartë: të thyejë ngërçet institucionale, të standardizojë dokumentacionin dhe të vendosë SLA ndërinstitucionale (afate shërbimi).
Brenda 90 ditëve
- Inventar i plotë i projekteve me status: leje, prona, CBA, co-funding, prokurim. Publikim i një “kanban-board” mujor me statuset (green/amber/red).
- Manual i përbashkët për projektet e BE-së: template unike për ToR, FS, CBA, përafrim me acquis dhe direktivat mjedisore/sociale.
Brenda 6 muajve
- PMO qendrore me drejtim profesional (jo partiak) dhe PMO në çdo autoritet kontraktor të madh.
- Akademi prokurimi & CBA: certifikim intensiv i mbi 200 zyrtarëve teknikë.
Brenda 12 muajve
- Rishikim portofoli PPP: projektet pa vlerë të shtuar ose me kosto jashtë normales të ri-negociohen ose të anulohen, dhe të zëvendësohen me grant-mix kur ka sens ekonomik.
- Ligj i ekzekutimit të investimeve publike me KPI të detyrueshme, penalitete për vonesat administrative dhe bonus për tejkalim objektivash.
KPI publikë (çdo 3 muaj):
- Norma e ekzekutimit të investimeve publike (%).
- Norma e absorbimit të granteve (%).
- Koha mesatare e prokurimit (ditë).
- Numri i tenderëve të ankimuar dhe përqindja e fituar/humbur.
- Vlera e co-funding të garantuar (€).
Sektorët Ku Eurot Bëjnë Diferencë (Nëse Ekzekutohen)
- Ujë & kanalizime: reduktim humbjesh në rrjet, orar furnizimi i parashikueshëm, kosto më e ulët për familjet dhe bizneset.
- Bujqësi & agropërpunim: IPARD si motor i eksporteve dhe punësimit rural me grant + kreditim.
- Energji & eficiencë: retrofit i ndërtesave publike, mikro-prodhim, stabilitet i faturës.
- Transport lokal: rrugë sekondare dhe nyje logjistike për ulje kostosh në zinxhirët e furnizimit.
- Shëndetësi & arsim: pajisje, laboratorë, formim profesional me lidhje direkte me tregun.
Q&A
Pse 32 milionë euro s’janë lajm i madh?
Sepse raportohen mbi një fond të pashfyrtëzuar shumë herë më të madh. Nuk mjafton të marrësh fonde; duhet t’i shndërrosh në projekte të përfunduara dhe me impakt real.
A do të thotë kjo se grantet e BE-së janë të pavlefshme?
Jo. Do të thotë se sistemi ynë i projektizimit, prokurimit dhe bashkëfinancimit nuk po funksionon me standardet që kërkon BE.
A janë përgjegjëse vetëm procedurat e BE-së?
Procedurat e BE-së janë strikte. Por problemi kryesor është përgatitja jonë: dosje të paplota, vonesa, mungesë koordinimi dhe kapacitete të pamjaftueshme.
Çfarë ndodh nëse vazhdojmë me PPP në vend të granteve?
Rritet kostoja afatgjatë, ngushtohet hapësira fiskale dhe krijohen detyrime që i paguajmë për vite — shpesh për projekte me vlerë të dyshimtë.
Shifra Që Nuk Fshehin Të Vërtetën
32 milionë euro janë simptomë, jo zgjidhje. Ato tregojnë një shtet që promovon fletushka suksesi, por lë qindra milionë euro pa hyrë në ekonomi. Zgjidhja nuk është një status festiv, por një makineri ekzekutimi që punon me standarde, afate dhe përgjegjësi. Pa këtë, çdo “fitore” e vogël është vetëm një gëzim me lugë bosh.